Tôi đã làm việc tại hai công ty ở TPHCM sau khi tốt nghiệp hệ cao đẳng. Tuy nhiên tôi đã quyết định ứng tuyển đi thực tập tại Nhật với khát khao kiếm nhiều tiền hơn để đỡ gánh nặng cho bố mẹ. Tháng 3 năm 2017, tôi bắt đầu học tại trung tâm Nhật ngữ và dự các buổi phỏng vấn của các công ty. Tôi đã có nguyện vọng được làm công việc khác do nghe sempai kể lại rằng công việc thi công trên giàn giáo rất vất vả. Tuy vậy, sau 5 lần trượt phỏng vấn và mãi đến lần thứ 6 mới đỗ lại là công việc thi công giàn giáo, tôi đã quyết định lựa chọn công việc này. Tổng số tiền mà tôi đã chi trả cho trung tâm phái cử bao gồm phí thủ tục phái cử, học phí và tiền nhà là 150 triệu đồng (khoảng 68 vạn yên). Số tiền này bố mẹ tôi đã vay từ ngân hàng.

Tôi đến Nhật vào tháng 1 năm 2018 và bắt đầu công việc thực tập tại một công ty xây dựng ở tỉnh Saitama từ tháng 2. Cùng với 2 bạn đồng khóa ở trung tâm phái cử, chúng tôi là những thực tập sinh kỹ năng đầu tiên của công ty này. Mỗi sáng tôi đạp xe đến công ty và được sempai người Nhật lái ô tô đưa đến công trường. Hầu hết các công trình thi công là nhà ở riêng lẻ và thi thoảng cũng có nhà cao tầng. Hằng ngày, tôi rời ký túc xá lúc 5h sáng và trở về độ 6 hoặc 7h tối.

Trong quá trình thực tập, chúng tôi thường xuyên trao đổi thông tin qua mạng xã hội với nhiều bạn bè là đồng hương và bạn đồng khóa ở trung tâm phái cử. Không bao lâu sau khi đến Nhật, chúng tôi đã nhận ra rằng mặc cho công việc rất cực nhọc nhưng tiền lương thực lãnh (khoảng 90.000 yên) của chúng tôi thuộc mức thấp nhất so với bạn bè đi thực tập ở vùng Kanto.

Ngoài ra, tôi còn nghe được từ các thực tập sinh ở một công ty xây dựng khác rằng, họ thậm chí còn nhận được khoản tiền tăng ca tương ứng với thời gian di chuyển giữa công ty và công trường. Chúng tôi cũng mất từ 30 phút đến 2 giờ cho một chiều di chuyển như thế, nhưng không hề nhận được khoản tiền nào. Do đó, 3 người chúng tôi đã khiếu nại với giám đốc để có thể nhận được khoản tiền phí di chuyển nêu trên. Tuy vậy, câu trả lời mà chúng tôi nhận được là “thời gian di chuyển không phải là công việc nên không thể trả thù lao được”.

Sau đó chúng tôi cũng trao đổi với phía tổ chức quản lý. Người phụ trách đã đến ký túc xá và thương lượng với chúng tôi với sự trợ giúp của người phiên dịch từ trung tâm phái cử ở Việt Nam thông qua cuộc gọi video. Tuy nhiên câu trả lời sau cùng vẫn là “Buộc phải chấp nhận do đó là quyết định của giám đốc”.

Một nỗi bất mãn lớn hơn nữa đến từ tính an toàn của công trường thi công. Các sempai người Nhật chỉ đạo chúng tôi đứng bên dưới để đón lấy những ống kim loại mà họ thả xuống từ trên cao. Ban đầu thi thoảng chúng tôi bắt trượt và bị mắng rằng “Làm vậy sẽ hỏng sàn nhà!”. Tuy nhiên việc bắt và chuyền này rất nguy hiểm. Thậm chí cũng có lần những tấm kim loại của giàn giáo còn rơi xuống ngay gần đầu tôi. Cảm nhận rõ ràng rằng công ty này không hề đảm bảo an toàn nơi công trường và sẽ rất nguy hiểm nếu tiếp tục công việc như thế, tôi đã trao đổi với trung tâm phái cử về nguyện vọng chuyển sang một công việc khác. Tuy nhiên họ đã trả lời rằng điều đó là “Không thể ở thời điểm hiện tại”.

Như đã trình bày ở trên, chúng tôi đã dần nhận ra sự thật rằng công ty này vừa trả tiền lương thấp lại không thể hy vọng gì vào việc cải thiện an toàn lao động. Bởi thế, tôi và một bạn cùng phòng nữa quyết định sẽ bỏ trốn. Nửa năm sau, người còn lại cũng bỏ trốn khỏi nơi này. Giờ đây nghĩ lại, lẽ ra thời điểm đó chúng tôi nên trao đổi với Hiệp hội thực tập kỹ năng quốc tế (OTIT). Nhưng lúc đó chúng tôi chỉ có thể dùng wifi, không làm hợp đồng sử dụng cuộc gọi điện thoại, lại không hề biết rằng có thể gửi nội dung trao đổi trực tiếp trên homepage của OTIT, nên cuối cùng đã không có cuộc trao đổi nào diễn ra.

Tháng 8 năm 2018 tức độ nửa năm sau khi bắt đầu công việc thực tập, chúng tôi đã lặng lẽ rời ký túc xá một ngày sau khi nhận lương và chuyển đến ký túc xá của các thực tập sinh ở Chiba. Đây là nơi ở của 3 bạn thực tập sinh cùng trung tâm phái cử với tôi. Chúng tôi đã được trú lại đây khoảng 2 tháng.

Trong quá trình lưu trú ở nơi này, tôi cũng tìm cho mình công việc khác thông qua các bên trung gian và nhận được tin nhắn giới thiệu công việc, tiền lương từ một bạn người Việt Nam. Dù mức lương ít ỏi nhưng tôi đã thỏa thuận bởi mãi mà chẳng tìm được công việc nào khác. Trên Facebook cũng có những trang chuyên giới thiệu việc làm cho người bỏ trốn, nhưng tôi đã không sử dụng bởi từng nghe quá nhiều lời truyền tai rằng “Nhiều người đã bị lừa lấy hết tiền lương” hay “Có rất ít công việc tốt”…

Nơi làm việc mà tôi được giới thiệu nằm ở tỉnh Gunma. Xưởng gia công thực phẩm này cũng là nơi làm việc của Đức (tên nhân vật đã được thay đổi) – một người quen của người bạn đã giới thiệu việc cho tôi. Công việc ở đây là cho thức ăn vào và đóng nắp hộp cơm bento. Đồng nghiệp của Đức vì một lý do nào đó thường xuyên nghỉ làm, và tôi làm việc với tư cách “người thay thế” chỉ vào những hôm người này vắng mặt. Hình thức nhận việc là nếu đêm nào có liên lạc từ Đức thì hôm sau tôi sẽ vào làm. Trong suốt quá trình làm việc tại xưởng này, tôi không một lần nào gặp mặt người quản lý, chỉ được Đức dẫn đến chỗ làm, nhận trang phục làm việc từ Đức và nghe theo mọi chỉ dẫn của người này.

Khoảng 5 tháng sau, tôi chuyển đến một vườn dâu thuộc tỉnh Ibaraki. Người giới thiệu cho tôi chỗ làm này là Tâm (tên nhân vật đã được thay đổi) – bạn cùng khóa ở trung tâm phái cử và cũng bỏ trốn từ một công ty xây dựng khác ở Saitama. Tôi được Tâm (đã làm tại vườn dâu từ trước) dẫn đến gặp chủ vườn người Nhật, nhưng người này không hề kiểm tra thẻ cư trú của tôi mà chỉ hỏi tên rồi hướng dẫn luôn về công việc.

Công việc chủ yếu ở vườn dâu là thu hoạch quả. Ngoài thời gian làm việc cố định từ 7h sáng đến 5h chiều, thi thoảng cũng có những buổi làm tăng ca. Lương thực lãnh hằng tháng của tôi khoảng 150.000 yên. Mỗi tháng tôi có thể gửi về cho gia đình từ 80000 đến 110.000 yên, nên sau 8 tháng làm việc tại đây, tôi đã trả hết được số tiền vay ngân hàng ở Việt Nam. Dẫu là công việc bất hợp pháp, nhưng đây là lần đầu tiên từ khi đặt chân đến Nhật tôi có được cảm giác an tâm, ổn định. Thực tập sinh chúng tôi phải gánh khoản nợ rất lớn, vì vậy sẽ không thể nào yên lòng được nếu không có nguồn thu nhập tối thiểu cần thiết.

Tôi ở chung chỗ cùng với nhóm 4 người của Tâm, đều là đồng nghiệp ở vườn dâu. Tiền nhà hằng tháng đã bao gồm tiền nước và phí điện, gas… chỉ vào khoảng 10000 yên mỗi người. Bạn cùng nhà của tôi đều là những người Việt đã bỏ trốn, và tất cả chúng tôi đều nhận lương qua hình thức trao tay.

Khoảng thời gian ở Gunma và Ibaraki tôi đều cư trú bất hợp pháp nên đã phải sống những ngày trốn chui trốn nhủi. Nếu ra ngoài và bị cảnh sát kiểm tra hành chính cũng như phát hiện cư trú bất hợp pháp, có khả năng tôi sẽ bị trục xuất về nước và không thể tiếp tục gửi tiền về cho bố mẹ nữa. Do đó tôi quyết định hạn chế tối đa việc ra khỏi nhà. Thậm chí cả việc mua sắm, tôi cũng chỉ ra ngoài để mua thực phẩm, còn những vật dụng khác đều mua trên internet bằng hình thức thanh toán khi nhận hàng. Tôi không lần nào chạm mặt cảnh sát, nhưng các bạn tôi đã từng phải trốn vào các ngõ hẻm khi nhìn thấy họ.

Năm 2020, dịch bệnh Covid-19 lan rộng, do đó bố mẹ tôi rất lo sợ và liên tục hối thúc tôi về nước sớm. Hơn thế nữa, cách đó ít lâu tại Ibaraki đã có người Việt bị bắt do vi phạm luật xuất nhập cảnh, càng khiến tôi cảm thấy bắt đầu mệt mỏi với cuộc sống bế tắc này. Do vậy, vào trung tuần tháng 3 năm 2020 tôi đã ra trình diện tại Cục quản lý xuất nhập cảnh. Tại cơ quan này tôi được phát một tờ “Đơn xác nhận đầu thú” và được tạm thả. Ngày hôm sau khi quay lại, tôi nhận được chỉ thị tự mình mua vé máy bay và về nước.

Sau khi rời vườn dâu, tôi được cho tá túc tại nhà của một người bạn ở Chiba với chi phí 23.000 yên. Tại đây, tôi trang trải cuộc sống bằng khoản lương cuối cùng nhận được ở vườn dâu. Nhưng do ảnh hưởng của dịch Covid-19, tôi không thể tìm được việc làm thêm nào nữa, nên vào tháng 6 gia đình phải gửi 100.000 yên sang để hỗ trợ cho tôi. Sau đó, được sự giới thiệu của một người Việt gặp ở Cục quản lý xuất nhập cảnh , tôi được cho vào ở tại trụ sở của Hội hỗ trợ cộng sinh Việt-Nhật thuộc tổ chức pháp nhân NPO tại Tokyo từ ngày 12 tháng 8. Hiện tại, tôi vẫn đang chờ chuyến bay để về nước.

Tôi có lời nhắn nhủ đến các bạn sắp sang Nhật tới đây rằng, hãy tìm hiểu thật kỹ lưỡng về mức lương thực lãnh và những đánh giá khách quan về các công ty thực tập trước khi dự phỏng vấn. Ngoài ra, các bạn hãy đầu tư học tiếng Nhật nghiêm túc để có thể đỗ phỏng vấn những công ty mà mình mong muốn.